Jak groźny dla zdrowia jest smog i jak go unikać?

Smog to zagrożenie istniejące od dziesiątek lat. Niestety stosunkowo niedawno społeczeństwa zdały sobie sprawę, z jak wielkim zagrożeniem mamy do czynienia. W poniższym artykule wyjaśniamy, jakie są skutki smogu dla zdrowia, jak go unikać i jak mu przeciwdziałać. Odpowiadamy też na najbardziej podstawowe pytanie, czyli o to, co to jest smog, wskazując jego główne części składowe.

Smog – co to?

Aby zobrazować rozmiar i specyfikę zagrożenia, musimy najpierw odpowiedzieć na kluczowe pytanie: smog – co to jest? Otóż smog to zbiór zawieszonych w powietrzu zanieczyszczeń różnego pochodzenia. Nazwa smog pochodzi od angielskich słów smoke i fog, czyli kolejno „dym” i „mgła”. Wynika to z faktu, że smog powstaje głównie w efekcie procesu spalania odpadów lub emisyjnych opałów (kwestią pochodzenia smogu szerzej zajmujemy się w dalszej części artykułu) oraz dużej roli mgły w powstawaniu i utrzymywaniu się smogu.

Skład smogu najczęściej opisuje się w odniesieniu do cząsteczek PM2,5 i PM10. Te pierwsze to cząsteczki o średnicy do 2,5 mikrometra, a PM10 to cząsteczki o wymiarach większych niż 2,5, jednak mniejszych niż 10 mikrometrów. Skład cząsteczek nie jest jednak jednorodny i zależy od rodzaju emitowanych zanieczyszczeń. W smogu mogą być obecne następujące szkodliwe substancje:

dwutlenek siarki,
ozon,
tlenek węgla,
tlenek azotu,
metale ciężkie.

Jak powstaje smog?

Wyjaśniliśmy już, co to smog. Przyszedł zatem czas, aby wytłumaczyć, jak powstaje smog. Zarówno pojawienie się zawiesiny w powietrzu, jak i jej ilość są uzależnione od kilku czynników, takich jak:

emisja zanieczyszczeń w regionie – kluczowy czynnik, bez którego nie dochodziłoby do zjawiska powstawania smogu,
mgła – im jest intensywniejsza, tym więcej zanieczyszczeń pozostaje zawieszonych w powietrzu,
wiatr – intensywny „rozdmuchuje” smog, powodując zmniejszenie jego ilości,
zabudowa terenu – zbyt gęsta i pozbawiona zaplanowanych korytarzy powietrznych powoduje zatrzymanie zanieczyszczeń na danym terenie.

Szczególną uwagę warto poświęcić emisji zanieczyszczeń, która jest najistotniejszym czynnikiem powodującym smog. Głównym źródłem zanieczyszczeń tworzących smog jest niska emisja, czyli emisja spalin na wysokości nie większej niż 40 m. W praktyce chodzi przede wszystkim o emisję z gospodarstw domowych. Źródłem zanieczyszczeń jest spalanie węgla, drewna i innych emisyjnych materiałów opałowych, a także śmieci, opon i innych materiałów nieprzeznaczonych do spalania w kotłach. Niska emisja to źródło niemal 50% pyłów zawieszonych. Transport drogowy emituje niespełna 10% pyłów, podobnie jak przemysł. W przypadku benzo(a)pirenu będącego jednym z najgroźniejszych składników smogu ze względu na jego kancerogenność niska emisja odpowiada za niemal 90% cząsteczek zawieszonych w powietrzu!

Smog a zdrowie – niepokojąca zależność

Przejdźmy teraz do kwestii najważniejszej, czyli do tego, jakie są skutki smogu. Największy niepokój budzi zależność smog a zdrowie, która jest ewidentna. Smog w pierwszej kolejności atakuje układ oddechowy, przez co stanowi zarówno bezpośrednie zagrożenie dla niego samego, jak i dla innych układów, do których przenika, przedostając się do krwioobiegu. Pierwszy objaw dłuższego kontaktu ze smogiem to suchy kaszel, jednak z czasem mogą pojawić się poważniejsze problemy, takie jak:
regularne infekcje oskrzeli,
zapalenie płuc,
astma,
przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP).

Smog to zagrożenie także dla układu krwionośnego – zaburza on jego pracę. Uważa się, że smog może przyczyniać się do rozwoju m.in. miażdżycy czy nadciśnienia, a także wywołać zawał serca lub udar.

Poważnym problemem jest również kancerogenność cząsteczek zawieszonych w powietrzu. Wspominany benzo(a)piren oraz m.in. metale ciężkie to substancje, których wdychanie zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu. Coraz więcej badań potwierdza też związek smogu z rozwojem chorób układu nerwowego, w tym choroby Alzheimera i Parkinsona, a także wpływ kontaktu z zanieczyszczeniami na rozwój depresji.

emisja zanieczyszczeń w regionie – kluczowy czynnik, bez którego nie dochodziłoby do zjawiska powstawania smogu,
mgła – im jest intensywniejsza, tym więcej zanieczyszczeń pozostaje zawieszonych w powietrzu,
wiatr – intensywny „rozdmuchuje” smog, powodując zmniejszenie jego ilości,
zabudowa terenu – zbyt gęsta i pozbawiona zaplanowanych korytarzy powietrznych powoduje zatrzymanie zanieczyszczeń na danym terenie.

Smog w Polsce na tle Europy i świata

Według najnowszych statystyk z powodu dużego smogu w Polsce umiera co roku przedwcześnie ponad 45 000 osób. To przerażające dane będące efektem tego, że smog w Polsce to problem nieporównywalnie większy niż na poziomie całego Starego Kontynentu. Obecnie wśród 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w krajach Unii Europejskiej ponad połowa to polskie miejscowości. Jak wskazują dane zebrane i przeanalizowane przez European Environment Agency i Airly, w Europie pod względem ilości smogu może nam dorównać jedynie Macedonia, Serbia i Albania.

W skali świata w niechlubnym rankingu najbardziej zanieczyszczonych miast polskie miejscowości ustępują głównie azjatyckim, w tym wielu chińskim. Niemniej jest to marne pocieszenie, ponieważ smog w Chinach rocznie zmniejsza się o około 10%, a niewiele mniejsze spadki notują inne kraje azjatyckie. Niestety walka ze smogiem w Polsce, choć jest prowadzona, to ewidentnie niedostatecznie intensywnie, ponieważ tempo spadku zanieczyszczeń jest o wiele mniejsze. Wynika to choćby z tego, że energetyka kraju wciąż jest oparta na węglu, a wzrost znaczenia fotowoltaiki czy innych odnawialnych źródeł energii jest zdecydowanie zbyt wolny.

Jak unikać smogu – najpopularniejsze aplikacje smogowe

Według badań prowadzonych przez Unię Europejską ponad 70% jej obywateli jest narażonych na kontakt ze smogiem. To wysoki wynik, jednak wydaje się bardzo atrakcyjny w porównaniu do 86% mieszkańców Polski narażonych na wdychanie zanieczyszczeń. Co gorsza, Europejczycy z innych krajów, nawet jeśli mieszkają w zanieczyszczonej okolicy, zwykle wdychają mniej smogu niż mieszkańcy Śląska czy Krakowa. Uniknięcie smogu w Polsce jest zatem trudne. Niższe stężenie zanieczyszczeń jest zwykle w północnej części kraju. Poza tym również na poziomie poszczególnych miast stężenie nie jest równomierne w poszczególnych dzielnicach. Choćby dlatego warto śledzić mapę smogu, jego natężenie, skład i przewidywany czas utrzymywania się w powietrzu. Mogą w tym pomóc aplikacje smogowe. Obecnie te najpopularniejsze to:

Kanarek,
Smog Polska,
Airly,
AirVisual,
Air Europa.

Jak zapobiegać powstawaniu smogu?

Jak wynika z przedstawionych przez nas powyżej danych, unikanie smogu nie jest proste, natomiast jego skutki mogą być poważne. Dlatego zamiast zadawać sobie pytanie, jak unikać smogu, powinniśmy zastanowić się nad tym, jak zapobiegać powstawaniu smogu. Ponieważ za jego powstawanie odpowiada głównie niska emisja, najlepszym sposobem będzie rezygnacja z emisyjnych źródeł energii i zastąpienie ich źródłami odnawialnymi. Na pierwszy plan wysuwa się fotowoltaika ze względu na wysoką wydajność i największą dostępność. Aby stworzyć w pełni bezemisyjne gospodarstwo domowe, warto zainwestować również w pompę ciepła stanowiącą uzupełnienie instalacji solarnej. Weź pod uwagę fakt, że odnawialne źródła energii to nie tylko przysługa dla środowiska, ale w dłuższej perspektywie również oszczędność.

Wiesz już, co to smog, jak powstaje i co go tworzy. Poznałeś również względnie skuteczne sposoby na jego unikanie oraz najpowszechniej wykorzystywane aplikacje smogowe. Najważniejsze jednak, aby w każdym z nas rosła wiedza na temat tego, jak zapobiegać powstawaniu smogu, by stale poprawiać jakość powietrza w naszych miastach.